Αναπαραγωγικός τουρισμός – «Εξαγωγή» ελπίδας
Η κλήση είναι υπεραστική: «Θα ήθελα ένα ραντεβού με ένα γιατρό στην κλινική σας τον επόμενο μήνα. Είμαι 43 ετών και δεν καταφέρνω να μείνω έγκυος. Επιπλέον στη χώρα μου είναι αδύνατο να ακολουθήσω όλες τις τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής», αρθρώνει αποφασιστικά μια φωνή από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής σε σπαστά αγγλικά. Αποδέκτης της κλήσης είναι ένας Έλληνας μαιευτήρας-γυναικολόγος, ειδικευμένος στην Ιατρική της Αναπαραγωγής. Τα τελευταία χρόνια ο τομέας της τεχνητής γονιμοποίησης γνωρίζει μεγάλες δόξες στη χώρα μας, καθώς αυξάνονται ολοένα και περισσότερο τα αλλοδαπά ζευγάρια που επιλέγουν την Ελλάδα για να προσπαθήσουν να αποκτήσουν το αγγελούδι τους.
Η Ελισαμπέτα είναι Ιταλίδα και έχει αποφασίσει να έρθει στη χώρα μας για να υποβληθεί σε όλες τις απαραίτητες διαδικασίες, ώστε να φέρει στον κόσμο ένα παιδί. Στην Ιταλία, όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η νομοθεσία είναι πιο σκληρή εξαιτίας του καθολικισμού και εναντιώνεται σε κάποιες μορφές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Η Ελλάδα δεν αποτελεί πλέον μονάχα πόλο έλξης τουριστών για τα γαλαζοπράσινα νερά και τον ήλιο της. Η χώρα μας έχει καταστεί ένας από τους δημοφιλέστερους προορισμούς «αναπαραγωγικού τουρισμού» , σύγχρονος πόλος έλξης για υπογόνιμα ζευγάρια απ’ όλο τον κόσμο. «Οι εξωσωματικές μπορούν να είναι μια καλή επιχείρηση για την Ελλάδα. Είναι οι πλέον κερδοφόρες εταιρείες, μια υγιής παραγωγική μονάδα του πληθυσμού». Αυτό υποστηρίζουν οι εξειδικευμένοι επιστήμονες και οι ιδιοκτήτες κέντρων ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Ο λόγος; Η ελαστικότητα της νομοθεσίας και οι τιμές, όπως εξηγεί στα «Επίκαιρα» ο κ. Δημήτρης Παπανικολάου, μαιευτήρας-γυναικολόγος, ειδικευμένος στην Ιατρική της Αναπαραγωγής και διευθυντής της Life Clinic.
Φτηνά και νόμιμα
Οι τιμές στην Ελλάδα είναι πάρα πολύ καλές σε σχέση με αυτές στον υπόλοιπο κόσμο. Μια εξωσωματική κοστολογείται γύρω στα 3.000 ευρώ, εκτός από τα φάρμακα και τις εξετάσεις αίματος, την ίδια στιγμή που οι τιμές σε ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία και Καναδά είναι πολύ υψηλότερες και κατά συνέπεια σχεδόν απλησίαστες. Παράλληλα, στα καθολικά κράτη της Ευρώπης, με πρωτοστάτη την Ιταλία, δεν επιτρέπονται όλες οι μορφές ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Αποτέλεσμα; Επίδοξοι γονείς απ’ όλες τις γωνιές της Γης απευθύνονται σε ελληνικές κλινικές γονιμότητας. «Στην κλινική μας έρχονται γυναίκες απ’ όλο τον κόσμο. Το 70% των πελατών μου είναι από το εξωτερικό. Έχω ασθενείς ακόμα και από την Αυστραλία όπου απαγορεύεται διά νόμου η δωρεά ωραρίων», καταθέτει ο διευθυντής της Life Clinic.
«Η δωρεά ωραρίων είναι το φάρμακο της εποχής μας», σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου. «Αφιερωνόμαστε στην καριέρα και συνειδητοποιούμε ξαφνικά πως έχουμε χάσει κρίσιμες ημερομηνίες. Και η ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή μπορεί να επιτρέψει σε γυναίκες που “δεν έχουν το δικαίωμα” να αποκτήσουν παιδί. Ο καθολικισμός είναι ενάντια σε τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Ιδιαίτερα στην Ιταλία, όπου έχουν απαγορεύσει ακόμα και την ψύξη και τη διατήρηση περισσευούμενων εμβρύων», αναλύει ο διευθυντής της Life Clinic. Στον αντίποδα βρίσκεται η Ελλάδα, όπου το μοναδικό όριο είναι εκείνο της ηλικίας: τα 50 έτη.
Κανόνες και όρια όσον αφορά στις μεθόδους τεχνητής γονιμοποίησης δεν υπάρχουν στα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης, όπως στην Τσεχία, τη Ρωσία, την Ουγγαρία, τη Σλοβακία. Στις σκανδιναβικές χώρες η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή αποτελεί μέρος της κρατικής πρόνοιας, όπως και μια φυσιολογική εγκυμοσύνη και γέννα. Στη Σουηδία το ίδιο το κράτος καλύπτει μέχρι τρεις εξωσωματικές εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις. Στην Ελλάδα δεν είναι καν υποχρεωτική η «ψυχολογική εκτίμηση» του ζευγαριού. Παραμένει προαιρετική, σε αντίθεση με άλλα κράτη, όπως η Αγγλία, όπου το ζευγάρι υποχρεούται να υποστεί «ψυχολογική εξέταση».
«Στην Ελλάδα πριν από λίγα χρόνια δεν υπήρχε ούτε όριο όσον αφορά στο πόσα έμβρυα θα μεταφέρονται. Υπήρχαν φορές που μεταφέρονταν μέχρι έξι με ρίσκο πολύδυμες κυήσεις υψηλού κινδύνου. Αυτή τη στιγμή ο νόμος στην Ελλάδα βρίσκεται σε σωστό πλαίσιο. Ο νόμος προβλέπει σε γυναίκες κάτω από 40 μέχρι τρία έμβρυα και σε γυναίκες πάνω από 40 μέχρι τέσσερα έμβρυα», διασαφηνίζουν οι επιστήμονες.
«Τρικλοποδιές» της Πολιτείας
«Ξεκίνησα τις εξωσωματικές το 1984, όταν ήταν ακόμα στα σπάργανα στην Ελλάδα», αφηγείται στα «Επίκαιρα» η κυρία Πέρσα Τζεφεράκου, πρόεδρος του Σωματείου Γονιμότητας Magna Mater. «Έλεγαν τότε η “στείρα” και το “παιδί του σωλήνα”. Έμεινα έγκυος το 2004, έπειτα από 20 χρόνια και 21 προσπάθειες, αλλά έχουν μείνει κατάλοιπα στην ψυχή μου. Είχα γίνει πειραματόζωο και το κράτος δεν ήταν πουθενά αρωγός. Στην Ελλάδα δεν καλύπτεται η υπογονιμότητα –η συμμετοχή των ασφαλιστικών ταμείων φτάνει μόλις τα 350 ευρώ ανά προσπάθεια–, ενώ θα ήταν μια σημαντική προβολή για τη χώρας μας. Υπάρχουν ζηλευτά κέντρα με χαμηλότερο κόστος από πολλά ευρωπαϊκά και καλά αποτελέσματα. Το λιθαράκι που βάλαμε ως σωματείο είναι “επιδοτούμενες προσπάθειες”, που σημαίνει μεγάλη έκπτωση σε ζευγάρια με οικονομικά προβλήματα και δωρεάν προσπάθειες σε άπορα ζευγάρια. Αυτό όμως δεν είναι τίποτα όταν το κράτος δεν συμμετέχει. Η Εθνική Επιτροπή Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής είναι πια ακέφαλη. Έχουμε όλοι παραιτηθεί εξαιτίας της κρατικής αδιαφορίας».
Κι ενώ το κράτος απουσιάζει για άλλη μια φορά, η ιδιωτική πρωτοβουλία κλινικών και σωματείων «ταξιδεύει» την Ελλάδα εκτός συνόρων.
Όσον αφορά στο νομικό πλαίσιο, στην Ελλάδα η διαδικασία είναι ανώνυμη, ενώ απαγορεύεται η δωρεά ωαρίων μεταξύ γνωστών. Εμπιστευτικότητα στοιχείων δότη γενετικού υλικού και των γονέων, με στόχο την προστασία της ιδιωτικής ζωής όλων των συμμετεχόντων. Το ζευγάρι δεν έρχεται σε επαφή με τους δότες γενετικού υλικού. Υποχρεούνται να υπογράψουν έγγραφα, ώστε να μην μπορούν να διεκδικήσουν το γενετικό υλικό. Πρωταρχικός στόχος, η προστασία του τέκνου και έπειτα του ζευγαριού. Όταν ωστόσο το τέκνο ενηλικιωθεί, έχει το δικαίωμα να αναζητήσει την προέλευση του γενετικού υλικού. «Αυτό συχνά αποθαρρύνει κάποιους δότες γενετικού υλικού που δεν επιθυμούν να έρθουν αντιμέτωποι στο μέλλον με τα “τέκνα που προέκυψαν από το σπέρμα τους”. Στην Αγγλία, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο σπανίζουν πλέον οι δότες. Στην Ελλάδα προτιμάται συνήθως να μην μάθει κάτι το παιδί».
Δωρεές γενετικού υλικού και παρενθετότητα
Η χώρα μας μετρά ήδη 50 κέντρα εξωσωματικής γονιμοποίησης, περισσότερα ανά κάτοικο σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη χώρα του κόσμου. Πώς επιλέγονται οι δότες γενετικού υλικού και σε ποιες εξετάσεις υποβάλλονται; «Δεν υφίστανται έλεγχοι γενετικού υλικού. Εσείς κάνετε έλεγχο στο γενετικό υλικό του συντρόφου σας;» αποκρίνεται με χιουμοριστική διάθεση ο διευθυντής της Life Clinic. «Πρόκειται για το φόβο προς καθετί ξένο. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν κάνουμε τους απαραίτητους ελέγχους για χρωμοσωμικές ανωμαλίες, ηπατίτιδα Β, AIDS, σύφιλη, μεσογειακή αναιμία. Το πρώτο πράγμα που κάνω είναι να έρθω σε προσωπική επαφή με τη δότρια. Αυτό βοηθά για να μεταφέρω στο ζευγάρι στοιχεία για το γενετικό υλικό. Κάτι περισσότερο θα εξυπηρετούσε μονάχα φοβίες και την ανθρώπινη καχυποψία», διασαφηνίζει.
Όσον αφορά στο βασικό κίνητρο των δοτών και των δοτριών γενετικού υλικού; «Τα χρήματα», απαντούν ομόφωνα οι ειδικοί επιστήμονες. «Αλλά όχι μόνο», συμπληρώνουν. « Όσον αφορά δε στην παρενθετότητα, υπάρχουν γυναίκες που απολαμβάνουν τη διαδικασία της εγκυμοσύνης».
Η παρένθετη κύηση είναι μια φιλοξενία – διαδικασία εντελώς διαφορετική από τη δωρεά γενετικού υλικού. Το ζευγάρι έρχεται σε στενή επαφή με τις παρένθετες μητέρες. Η πιο περίεργη στιγμή είναι η στιγμή της γέννας. Τι δικαιώματα μπορεί να έχει η κυοφορούσα μητέρα πάνω στο βιολογικό της παιδί και τι ρίσκο υπάρχει για την οικογένεια; «Οι παρένθετες μητέρες δεσμεύονται με συμβόλαιο και αμείβονται βάσει των ημερομισθίων που χάνουν συν τα έξοδά τους. Πρόκειται για μια ικανοποιητική αμοιβή. Για ποιο λόγο, άλλωστε, να υποβληθεί σε μια τέτοια διαδικασία μια νέα κοπέλα;» αναφέρει η πρόεδρος του Σωματείου Magna Mater.
Σε κάποια κράτη, όπως η Δανία, υπάρχουν γνωστές τράπεζες σπέρματος με δότες αγνώστους αλλά και δότες που δημοσιεύουν τα πάντα καθιστώντας το γενετικό τους υλικό «περιζήτητο»! Παράλληλα, κάποια κράτη όπως η Ισπανία εκμεταλλεύονται ήδη ικανοποιητικά τον «αναπαραγωγικό τουρισμό», σημειώνοντας τα μεγαλύτερα ποσοστά δωρεών ωαρίων στην Ευρώπη και αμείβοντας ικανοποιητικά δότες και δότριες. Στις ΗΠΑ, όπου και επιτρέπεται η αγοροπωλησία γενετικού υλικού, τα εύπορα υπογόνιμα ζευγάρια μπορούν να επιλέξουν γενετικό υλικό της αρεσκείας τους. Στη χώρα μας όμως, βάσει νόμου, το γενετικό υλικό προέρχεται αποκλειστικά από δωρεές και οι δότριες ωαρίων, οι οποίες λαμβάνουν κάποια χρήματα για την απώλεια εσόδων κατά τη διάρκεια του διαστήματος που δεν μπορούν να εργαστούν. Η πλειοψηφία των δοτριών βρίσκεται σε ανάγκη, σύμφωνα με μαρτυρίες εργαζομένων σε κέντρα γονιμότητας. Η νόμιμη αμοιβή τους είναι 800 ευρώ. Όσο για τους δωρητές σπέρματος, λαμβάνουν μια μικρή αμοιβή, ύψους 50 έως 100 ευρώ.
Αυτό, φυσικά, δεν αποκλείει τις περιπτώσεις παράνομης διακίνησης και πώλησης ωαρίων από κυκλώματα που υποβάλλουν γυναίκες συνήθως των βαλκανικών χωρών σε διέγερση ωοθηκών.
Εμπόριο ελπίδας
Υπάρχουν κλινικές και ιδιώτες που εκμεταλλεύονται την ανάγκη υπογόνιμων ζευγαριών; «Τα πάντα υπάρχουν. Μέσα σε αυτά τα 20 χρόνια υπήρξαν περίοδοι που έκανα μέχρι και επτά με οχτώ προσπάθειες το μήνα», απαντά η κυρία Τζεφεράκου, ενώ προσθέτει: «Παρά την ελαστική νομοθεσία, το κράτος σε υποχρεώνει να παντρευτείς για να σου πληρώσει τα φάρμακα και αυτό μέχρι την ηλικία των 45, αποθαρρύνοντας με αυτό τον τρόπο πολλές γυναίκες από την προσπάθεια. Το σωματείο μας έχει αγωνιστεί για τη μέγιστη κάλυψη των φαρμάκων –τα οποία είναι εξαιρετικά δαπανηρά– από τα ασφαλιστικά ταμεία. Η εξωσωματική είναι μια πολυδυάστατη διαδικασία. Παραμένει όμως οικονομικά δυσβάσταχτη διαδικασία για ένα ζευγάρι. Προς το παρόν ο μόνος τρόπος για να αποκτήσει κάποιος ένα παιδί είναι να χρεώνεται στις τράπεζες ή να πουλά το σπίτι του».
Η ψυχολόγος κυρία Ρίτσα Παπαζολούδη, έπειτα από πολυετή εμπειρία στο πλάι υπογόνιμων ζευγαριών, λέει στα «Επίκαιρα» ότι πρόκειται «για μια ψυχικά επίπονη διαδικασία για τις γυναίκες. Υπάρχει διαρκής εναλλαγή συναισθημάτων από την αισιοδοξία στο μηδενισμό. Δεν οδηγούνται σε παθολογική κατάθλιψη. Οδηγούνται σε καταστάσεις που προσομοιάζουν με την κατάθλιψη. Η σχέση με το σώμα αλλάζει. Όπως αλλάζει και η σχέση με το σύντροφο και τους άλλους. Το σώμα αντιμετωπίζεται σαν αναπαραγωγική μηχανή που δεν λειτουργεί καλά. Αν η επιθυμία είναι ισχυρή και έχει γίνει αυτοσκοπός, το ζευγάρι δεν σταματά μέχρι να πετύχει ή να εξαντληθεί είτε ψυχικά είτε οικονομικά».
Είναι πάντα ρεαλιστικό το όνειρο ενός υπογόνιμου ζευγαριού; «Η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία. Και εδώ υπάρχει εμπόριο ελπίδας», επισημαίνει η κυρία Παπαζολούδη.
Δήμητρα Αθανασοπούλου
